متأسفانه افرادی که از روستاها و یا شهرهای کوچک‌تر مهاجرت می‌کنند و یا به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی به ویژه مسئله گرانی مسکن نمی‌توانند در مراکز شهرها سکونت داشته باشند، در شهرهای اقماری یا شهرک‌هایی که فاصله اندکی با شهرها دارند، سکنی می‌گزینند و عموماً دست به تصرف غیرقانونی در اراضی ملی می‌زنند که این خود مشکلات بسیاری را برای جامعه شهری رقم می‌زند.

آنچه بیش‌از پیش باید مورد توجه قرار گیرد، این است که پیدایش معضلی به نام حاشیه‌نشینی که در گذشته فقط در کلان شهرها دیده می‌شد، امروزه به شهرهای کوچک نیز سرایت کرده و آسیب‌های اجتماعی نظیر فقر، بیکاری و اختلاف طبقاتی را به دنبال داشته است.

سکونت ۸۵ درصد حاشیه نشینان آذربایجان شرقی در حاشیه شهر تبریز

آذربایجان شرقی حدود ۴ میلیون نفر جمعیت دارد که حدود ۶۰۰ هزار نفر از این جمعیت در مناطق حاشیه و بافت ناکارآمد زندگی می‌کنند. این استان متأسفانه مدت‌هاست با معضل حاشیه‌نشینی دست و پنجه نرم می‌کند؛ شکل گیری حاشیه نشینی در شهر تبریز نیز به سال‌های پیش برمی گردد.

نکته جالب توجه اینکه کلانشهر تبریز به تنهایی با حدود دو میلیون نفر جمعیت یعنی نصف جمعیت استان، بیش از ۵۰۰ هزار نفر یعنی حدود ۸۵ درصد حاشیه نشینان استان را در خود جای داده است. وقوع زمین لرزه‌ای در حدود ۶ ریشتر و یا بالاتر می‌تواند جان نیم میلیون نفر را در تبریز به خطر اندازد.

به گفته استاندار آذربایجان شرقی در سطح شهر تبریز بیش از ۵۰۰ هزار نفر حاشیه‌نشین و قریب به ۱۰۰ هزار نفر نیز در چهار شهر دیگر استان سکونت دارند و ۷۰ محله حاشیه نشین در استان وجود دارد که ۱۸ محله در تبریز و مابقی در بقیه شهرستان‌ها است.

به گفته عابدین خرم اقدام اساسی برای این محلات شروع شده؛ مهاجرت معکوس آنها به حوزه روستایی که اشتغال و کشاورزی استان باید اقتصادی شود و مقاوم سازی مسکن آنها و مسکن جدیدی که باید ساخته شود، از اقدامات دولت است که ۷۰۰۰ مسکن در داخل استان ساخته می‌شود همچنین خیابان کشی، احداث مرکز بهداشت و برطرف کردن نیازهای متناسب با هر منطقه در حال ساخت است.

ساماندهی حاشیه نشینی و بافت فرسوده نیازمند بازآفرینی شهری است

رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تبریز نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: حاشیه نشینی ابرچالش شهری دنیا است و نه تنها در ایران و تبریز، بلکه در کل دنیا وجود دارد، اگر آمار و ارقام را مرور کنیم، متوجه می‌شویم از ۸ و نیم میلیارد جمعیت کره زمین یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر حاشیه نشین، زاغه نشین و کپرنشین هستند و سکونگاه‌های غیر رسمی با عناوین مختلف توصیف شده‌اند.

فریدون بابایی اقدم ادامه داد: در تبریز شرایط توپوگرافی تعیین کننده بوده و اکثراً در دامنه کوه‌ها و تپه‌ها زندگی کرده و توپوگرافی در شکل گیری مناطق حاشیه نشین نقش مهمی دارد و اگر وضعیت زمین ساختی را نیز در نظر بگیریم، نگرانی ما بدتر می‌شود.

وی افزود: از ۸۵ میلیون نفر جمعیت کشور، ۲۴ میلیون نفر حاشیه نشین هستند و در خانه‌های غیر استاندارد در حاشیه شهر و بافت‌های فرسوده سکونت دارند که در شهرهای مختلف این وضعیت متفاوت بوده و سهم حاشیه نشینی متفاوت است.

بابایی اقدم خاطرنشان کرد: از یک میلیون و ۸۰۰ نفر جمعیت تبریز ۲۵ الی ۳۰ درصد حاشیه نشینان را تشکیل می‌دهند که بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر است که به استثنای محلات محدود مانند پارک بزرگ و حیدرآباد که عامل توپوگرافی نقش نداشته، در بقیه چون ضلع جنوبی اتوبان پاسداران و ضلع شمالی کسایی تمامی شاخصه‌های حاشیه نشینی نقش دارد.

وی گفت: نگران کننده‌تر از آن ساخت و ساز غیر مجاز است و حاشیه نشینی و بافت فرسوده نیازمند بازآفرینی شهری هستند و اگر از آنها به عنوان ابر چالش شهری یاد می‌کنیم باید دغدغه بزرگ ما باشند.

همه نهادها برای رفع حاشیه نشینی باید پای کار باشند

وی خاطرنشان کرد: در طرح تفصیلی تبریز ۴۹ هکتار منطقه پر خطر به عنوان فضای سبز رنگ آمیزی شده است؛ بنابراین باید از زایش بافت مسئله دار جلوگیری کرد و اجازه ندهیم جمعیت حاشیه نشینی افزایش یابد.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تبریز یادآور شد: بارها در کمیسیون شهرسازی شورای شهر این موضوع را مطرح کردیم، اما صرفاً نباید دستور جلسه شورا و شهرداری باشد و همه باید پای کار باشند چراکه در این زمینه در تبریز ضعف بزرگی داریم.

آخرین وضعیت پروژه نجات تبریز

شهردار تبریز نیز از اتمام فاز اول پروژه مسیرگشایی ۴۵ متری انقلاب (پروژه نجات) خبر داد و گفت: خروج این منطقه بزرگ از بن بست، موجب توسعه فعالیت حمل و نقل عمومی در این محدوده خواهد شد.

یعقوب هوشیار اظهار کرد: عملیات اجرایی اعم از تملک و تخریب در ۸۰۰ متر اولیه این پروژه به اتمام رسیده است.

وی طول این پروژه را ۱۶۰۰ متر عنوان کرد و افزود: برنامه اول در این پروژه اجرای دو باند تندرو و باندهای کندرو برای دسترسی محلات به این مسیر است.

هوشیار با اشاره به اتمام عملیات خاکبرداری گفت: اعتبار اولیه پروژه ۴۰ میلیارد تومان است که در سه فاز طراحی شده است. فاز اول آن توسط شهرداری منطقه ۱۰ تبریز در حال اجراست و شهرداری منطقه ۱ نیز اجرای دو فاز دیگر آن را بر عهده گرفته است.

شهردار تبریز خاطرنشان کرد: در راستای ساماندهی مناطق حاشیه‌نشین و پایدارسازی این مناطق، احیا بافت‌های قدیمی و فرسوده شهری، کمک به روان سازی ترافیک، خروج محلات و معابر شهری از بن بست چندین ساله و رفع خطر از محلات پروژه ۴۵ متری انقلاب در حال اجراست.

هوشیار یادآور شد: با توجه به اهمیت پروژه‌های مسیرگشایی در کاهش محرومیت محلات کم‌برخوردار، روند اجرایی تملک و آزادسازی املاک و واحدهای واقع در مسیر این پروژه به طول ۱۶۰۰ متر و عرض ۴۵ متر در حال انجام است که از مجموع ۳۳۰ واحد مسکونی در این مسیر، ۶۱ باب ملک مسکونی در فاز اول تملک و تخریب شده است.

پروژه ۴۵ متری انقلاب که از آن به عنوان پروژه نجات تبریز هم یاد می‌شود، در متراکم‌ترین منطقه کم برخوردار و حاشیه نشین تبریز اجرا می‌شود و خیابان انقلاب را به اتوبان پاسداران متصل می‌کند و در مسیر خود، از کوثر شرقی و «طرلان دره‌سی» نیز عبور می‌کند.

از جمله دلایل مهم گسترش مناطق حاشیه نشین می‌توان به عدم نظارت کافی توسط ارگان‌های دولتی و جلوگیری از ساخت‌سازهای غیر مجاز اشاره کرد که در این راستا متولیان و ارگان‌های ذیربط می‌بایست اقداماتی جدی جهت برخورد با متخلفین لحاظ کنند، زیرا حل معضل حاشیه نشینی نیازمند عزم عمومی و همکاری و همراهی تمام نهادها و سازمان‌های مسؤول است و بدون وجود همکاری میان نهادهای مسئول نمی‌توان به نتیجه مطلوب دست یافت.