قلمرو طلوع ماه Moonrise Kingdom
| سال ساخت: ۲۰۱۲ |
کارگردان: وس اندرسون | Wes Anderson |
نویسنده : وس اندرسون | Wes Anderson |
کشور سازنده: آمریکا |
ژانر: درام |
مدت زمان: ۹۴ دقیقه |
 |
۷٫۸ |
||||
 |
۹۳% |
||||
 |
۸۴% |
خط و نقد؛ محمد کیوان‌فر
قلمرو طلوع ماه فیلمی آمریکایی محصول سال ۲۰۱۲ به کارگردانی وس اندرسن است. این فیلم به روایت منتقدان نمره ۷٫۸ از ۱۰ را دریافت نموده است و موفق به ثبت فروش ۴۵ میلیون دلاری شد و شصت و پنجمین دوره جشنواره فیلم کن با نمایش این فیلم آغازگردید.
در ابتدا می توان گفت که فیلم از ادبیاتی فاخر بهره می برد، سم و سوزی دو شخصیتی هستند که اساس محور داستان را فرار آنها شکل می دهد. داستان فیلم در دهه ۷۰ رقم می خورد.
دهه ۷۰ اوج عامه پسندی و پر طرفداری مکتب فلسفی اگزیستانسیالیسم و مکتب روایتی سورئالیسم است.
سم
خانواده‌ای که سم را به فرزند خواندگی پذیرفته اند او را نمی خواهند و در میان هم گروهی‌هایش جایگاهی ندارد. نام کمپی که سم در آن اقامت دارد آیوانهو است.
“آیوانهو” نام یک شوالیه و رمان تاریخی ادبی کلاسیکی است که فیلم‌های موفقی نیز با اقتباس از آن ساخته شده است این نام کمپ استعاره‌ای است که قصد داشته بدین طریق جهان سنتی پیرامون سم را برای مخاطب تداعی نماید.
این شرایط سم را برای فرار و سفری اکتشاف آمیز تحریک می‌کند و او به قصد تجربه زیستن و آزمودن همه آنچه به او یاد داده شده دست به فرار می زند.
به پسر یاد داده شده که مکیدن سنگ در دهان تشنگی را کمتر می کند اما در عمل از پس آن بر نمی آید، علم او در ماهی گیری نیز کار او را پیش نمی‌برد، او یاد گرفته که دستمال مرطوب باعث خنک شدن سر می شود. اما در عمل متوجه می‌شود که برداشتن کلاه راه عملی‌تر و ساده‌تریست، با این‌حال چون آنچه آموحته است با شخصیت وی عجین شده، همچنان مقاومت نشان داده و تا پایان داستان کلاه از سر بر نمی‌دارد.
سوزی
در مورد سوزی ما با شخصیتی آسیب دیده روبرو هستیم که به علت اعتراض از خانواده فرار نموده. مادر به شیوه‌ای نمادین از طریق بلندگو فرزندانش را صدا می زند، ارتباط مادر با فرزندان کاملا استاندارد شده و فارغ از هرگونه احساس غیر قابل کنترلی است.
کنترل و استاندارد سازی جزء اساسی ترین مفاهیمی است که همواره توسط اگزیستانسیالیست‌ها مورد اعتراض قرار گرفته است.
او متوجه شده که مادرش کتابی تحت عنوان “چگونه بچه‌ی پر دردسری را تحمل کنیم” می‌خواند و گمان‌اش این است که او مشکل مادرش است و البته در پس زمینه داستان متوجه می‌شویم که در جهان استدلالی وی این اطلاع وجود دارد که مادرش به خانواده خیانت می‌کند.
آگاهی به عملی که مادر انجام داده سوزی را دچار بی‌اعتمادی و عدم پایبندی به ارزش های خانواده‌اش نموده است.
سوزی از زندگی سیاه و خانواده‌های در معرض آسیب در آمریکا فرار نموده.
فرار
فرار موقعیتی خاص است، فردی که فرار می‌کند، کسی است که به بخشی از جهان پیرامونش اعتراض دارد اما از آنجا که نمی‌تواند تغییری عملی و موثر در جهان اطرافش داشته باشد به یک‌باره تحمل‌اش تمام شده و همه چیز را پس می‌زند و در اعتراضی گسترده‌تر اساس بنیان جهان اطرافش را رد می‌نماید.
برای فهم بهتر این عمل انسان “البته از نظر اگزیستانسیالیست‌ها” می‌توانید به کتاب “تهوع” اثر ژان پل سارتر مراجعه نمایید.
سارتر رد کردن جهان اطراف را در قالب تهوع “به معنای دقیق کلمه” نشان داد، دو فرد موجود در این داستان آنرا در قالب فرار نشان می دهند.
پس فرار خواستگاه اصلی آغاز ماجراست، رها کردن همه‌چیز غیر لازم و بد و آزار دهنده و تلاش برای حفظ آنچه درست و خوب است. به همین دلیل سکانسی که سم و سوزی سعی دارند لیستی از آنچه آورده‌اند تهیه نمایند اهمیت بنیادینی در نشان دادن تفکر فیلمساز دارد.
بدین معنا که دختر گمان دارد که تنها چیزهای خوب در این جهان -و برای ادامه حیات کافی- همین‌ها هستند که آورده است.
با این دید اجازه دهید به لیست وسایل نظری بیافکنیم: یک ضبط، باتری، نسخه‌ای از آهنگ مورد علاقه از خواننده‌ای پاریسی که مهد اگزیستانسیالیسم آن‌زمان بود، آن‌هم از طرف مادر خوانده‌ای که در پاریس زندگی می‌کند، کیفی پر از کتاب، قیچی مخصوص چپ‌دست‌ها، کش، باتری اضافه، مسواک و دوربین.
از میان این آورده‌ها پدر بر باتری‌ها تاکید دارد، برادر بر ضبط، و دختر و راوی فیلم بر کتاب و دوربین.
سوزی وانمود می کند دوربین به او قدرت جادویی می‌دهد و باعث می‌شود همه‌چیز را نزدیک‌تر ببیند حتی اگر زیاد از او دور نباشند. او با همین دوربین خیانت مادر را به خانواده دیده که البته در جایی نزدیک او اتفاق افتاده است. اما گویی این دختر برای کشف این واقعیت ساده در اطراف خانه‌اش قدرتی جادویی داشته که فرد دیگری از اعضای خانواده به آن خیانت پی نبرده.
قلمرو طلوع ماه سعی دارد بیان کند که نابسامانی و فروپاشی بنیان خانواده در جهان آمریکایی به‌وضوح به چشم می‌خورد اما گویی همه چشم را بر این حقیقت بسته اند و بیان این مساله به مانند داستان آن پادشاه که لباسی نامرئی به تن داشت قدرت یا جراتی کودکانه می‌خواهد.
سیر داستان در ذهن فیلمساز فرار از واقعیات تلخ اجتماعی در عصر حاضر بسوی کتاب‌ها و داستان‌هاست و البته این نیز از بنیان های ادبیاتی اگزیستانسیالیسم است.
فلذا از آنجا که فرار این دو فرد و رفتن به سوی واقعیات اجتماعی آنها را به ورطه نابودی خواهد کشاند ترجیح راوی این است که بر اندیشه های خود تکیه نموده و به طرف جهانی سورئال حرکت نماید تا سرنوشت مناسب تری برای اراده اعتراضی این دو عضو داستان رقم بخورد.
حرکت به سوی جهانی سورئال
پس این جمله که “با این لیست از داشته‌ها می توانیم به جهانی دیگر بگریزیم” با این توضیح کامل تر می شود که “به جهانی سورئال و داستانی خواهیم گریخت.”
حرکت به سوی جهانی سورئال بعد در قلمرو طلوع ماه از سکانس لیست کردن داشته ها شدیدتر می‌شود و این نقش در دو جهت پدیدار می گردد، اولین جهت بروز و تاثیر سورئالیسم در فیلم در راستای سیر داستانی وقایع و نسبت‌ها خود را نشان می‌دهد.
از این نظر فیلمساز به مانند سایر سورئالیست‌ها به عناصر اجتماعی و مذهبی زمانه‌اش حمله نموده و ارزش‌های اجتماعی را به سخره می‌گیرد که برای مخاطب بازنمون طنز مانندی دارد و در این‌جا خلاصه وار به برخی از آنان اشاره می کنیم:
- سکانس ازدواج دو نوجوان توسط یک پیشاهنگ؛
- ماجرای عشق دو نوجوان و تقلیدشان از امری بزرگسالانه؛
- رابطه مادر سوزی با پلیس “احمق و غمگین”؛
- گربه خانگی که بجای غذاهای طبیعی تنها می تواند کنسرو غذای مخصوص خود را بخورد؛
- یادداشت گذاشتن افراد برای یکدیگر؛
- مکاتبات نامه‌ای کوتاهی که این دو فرد پیش از فرار داشته اند؛
- مذاکرات تلفنی چند طرفه‌ای که بین شخصیت‌های داستان شکل می‌گیرد؛
- نحوه قانونی نمودن پدرخواندگی پلیس غمگین؛
- نسبت داستان با طوفان ثبت شده در تاریخ؛
- آموزش‌های موسقی و نواختن قطعات توسط ضبط و… .
به جهت طولانی شدن متن بنده در این فرصت قسمت دوم که مهم‌تر است را مورد تحلیل قرار می‌دهم و کلیدهایی در آن می‌یابیم که راه‌گشای سوالات و جنبه نخست موجود در داستان خواهد بود.
نیمه دوم
دومین جهت بروز و تاثیر سورئالیسم در فیلم قلمرو طلوع ماه، تاثیری هنری‌تر و عمیق‌تر در بن‌مایه داستان است. فیلمساز از این طریق به بیان ایدئولوژی و سخن‌های اصلی‌اش می پردازد.
نقش اساسی در روایت بن‌مایه و پس‌زمینه داستان بر عهده کتاب‌هایی است که سوزی درمراحل مختلف داستان می‌خواند. در مجموع بخش‌هایی از ۶ کتاب توسط سوزی مورد اشاره قرار گرفته یا خوانده می‌شود.
برای مخاطبان بسیار جالب توجه و قابل تامل خواهد بود که بدانند آن کتاب‌ها وجود خارجی ندارند. در واقع آنچه در مورد این کتاب‌ها و از این کتاب‌ها می‌شنویم از ذهنیت فیلمساز برخواسته است و اساس تفکر فیلم را در بر دارد. حال با این دید صحنه‌های مربوط به کتاب‌ها را مروری دوباره نمایید: فیلمساز سورئال مابانه بیان می‌دارد که از جهانی صحبت می‌کنم که در آن این کتاب‌ها نوشته شده اند.
بهترین کتاب
در پایان مهم‌ترین سکانس فیلم قلمرو طلوع ماه، سم می‌پرسد کدام کتاب بهترین است؟ و سوزی کتاب “ادیسه فرانسیاس” را برداشته و می خواند: “…..مردم من زمانی توسط یه غول بزرگ و اشرافی رهبری می‌شدن اما من دیگه صورت‌ش رو توی انعکاس رود نمی‌بینم….” این جمله برخواسته از متن کتاب نام فیلم را واضح‌تر می کند.
در مورد نام بهترین کتاب مطالب قابل توضیحی وجود دارد که روشن کننده بخشی از محتوای فیلم است:
ادیسه
ادیسه نام اثری از هومر است که در آن شرح سفر اسطوره‌ای ادیسیوس به سوی خانه‌اش بیان گردیده و جایگاهی بسیار مهم و تاریخی در شکل گیری فرهنگ و ادبیات اروپایی دارد، شرح چیستی و معنای ادیسه بسیار گسترده است و قطعا در این فرصت نمی‌گنجد. فقط کوتاه بگویم که در پایان سفر اسطوره‌ای ادیسه، دوران طلایی خدایان یونانی و قهرمانان بزرگ به پایان می‌رسد. خود سفر همراهان را دچار مفاهیم و پرسش‌های بنیادینی می‌کند و البته این معنای ادیسه در ادبیات امروزه جهان هنوز جایگاه کلاسیک و پر معنی دارد.
اگر بخواهم نمونه‌ای برای مخاطب ایرانی آشنا ارائه نمایم باید به “ادیسه فضایی۲۰۰۱” ساخته استنلی کوبریک اشاره کنم که در آن داستان نیز منظور از ادیسیه سفری در فضا و در پی آن روبرو شدن با مفاهیمی عمیق و بنیادی بود. ادیسه سفر، هجرت و سیری است که انسان را از ظاهر به معنا می‌برد.
فرانسیاس
حال با این وصف کوتاه به قسم دوم نام کتاب توجه نمایید فرانسیاس. برای فهم معنای نام کتاب باز مثالی خدمت‌تان ارائه می‌نمایم.
نام ادیسه هومر به معنای سفری‌ست که در آن با فلسفه و پرسش‌های یونانی آشنا می‌شویم.
نام ادیسه فضایی به معنای سفری در فضا و در واقع بررسی اثر “آگاهی کیهانی” بر تفکرات فلسفی انسان است. (( که امیدوارم بعدها فرصتی برای پرداختن به این مطلب فراهم شود.)) پس می‌توانید در نظر بگیرید که نام ادیسه فرانسیاس چگونه سفری خواهد بود به اندیشه‌های فلسفی فرانسه و مخصوصا اگزیستانسیالیسم و سورئالیسم. همین نام و تفاسیر آن رویکرد بنیادی در محتوا و نظر فیلمساز را به ما نشان می‌دهند.
امروزه در جهان انگلیسی زبان، شعر و ادبیات نزدیکی بسیار زیادی با سورئالیسم دارد و به همین دلیل نظر منتقدان بسیاری از آمریکا بر این است که این اثر به گونه‌ای شاعرانه است و البته فیلمساز نیز همین ایده را در ذهن داشته و در سکانسی از زبان سم یکی از بنیاد‌های نظری سورئالیست‌ها درباره شعر را بیان می دارد که البته بسیاری از جهت‌گیری‌های وی و هدف‌ش از ساخت همین فیلم را نیز نشان می دهد:
“شعرها لازم نیست قافیه داشته باشند فقط لازمه که خلاقیت داشته باشند.”
گم‌گشتگی معنایی قلمرو طلوع ماه
فیلمساز با همین استدلال تمام تلاشش را نموده که سوای پرداختن به هماهنگی‌های ظاهری و منطقی در فیلم به روایت و ساخت خلاقانه فیلم بپردازد. این رویکرد فیلم قلمرو طلوع ماه باعث شده که مخاطب غیر انگلیسی زبان فیلم از جمله فارسی زبانان که با بسیاری از جنبه‌های زیبایی شناختی که در ادبیات سورئال جایگاه دارد بیگانه هستند به سطح مناسبی از درک زیبایی شناسانه‌ی فیلم نرسند و همان‌طور که اگر جستجو نمایید متوجه می شوید اکثر مخاطبانی از این دست خود را در برابر فیلمی با جلوه‌های بصری زیبا اما از نظر داستانی گنگ یافته‌اند.
از سویی دیگر نیز کسانی که از تفکر اگزیستانسیالیسم سارتری و خواستگاه‌های ادبیاتی و اجتماعی‌اش در دهه ۷۰ اطلاع کافی ندارند نمی‌توانند انگیزه‌ها و پاسخ‌های فیلم را بطور کامل درک نمایند. از این جهت می توان گفت که فیلمساز به طرف داشتن مخاطب خاص روشن‌فکر حرکت نموده است و به همین دلیل نیز در جشنواره کن که معمولا فیلم هایی با همین ژست موفق بوده اند مورد توجه قرار می‌گیرد.
کتاب‌های ساخته‌ی ذهن کارگردان
چنان‌چه گفته شد، شش کتاب مورد اشاره در قلمرو طلوع ماه، وجود خارجی ندارند و فیلمساز قصد داشته ضمن خوانش کتاب‌ها توسط سوزی انیمیشن‌ها و تصویرهایی از محتوای کتاب‌ها ارائه نماید که به دلایل اجرایی و عمدی در نسخه عمومی اکران شده آن تصاویر حذف شده‌اند که البته آسیب جدی به محتوای معنایی فیلم زده است چرا که اساسا نام فیلم از داستان بهترین کتاب برخواسته و معنا می‌شود و در این نسخه عمومی اکران شده نام فیلم و ارتباطش با داستان دچار گم‌گشتگی معنایی شده است.
گم‌گشتگی نقطه قوت سورئالیست‌ها
البته در نظر داشته باشید که گم‌گشتگی معنایی محتوای اثر برای سورئالیست‌ها نقطه قوت به‌شمار می‌رود اما از آنجا که بنده و بعضی از شما خوانندگان محترم سورئالیست نیستیم حق داریم در مواجهه با اثری هنری به‌دنبال معنا و محتوای آن باشیم و به این علت ارتباط افرادی با این رویکرد با اثر قطع گردیده است.
نهایتا فیلمساز در فضای اینترنت در قالب عکس و کلیپ اقدام به پخش آن تصاویر حذف شده نموده است که به علاقمندان و پیگیران محتوای فیلم توصیه می‌نمایم در فضای اینترنت جستجو نموده و آن تصاویر را یافته و مشاهده نمایند تا بعضی از پاسخ‌های‌شان را بیابند.
مجموع این دلایل باعث قطع ارتباط مخاطب با فیلم قلمرو طلوع ماه شده و فیلم را برای مخاطب غیر انگلیسی‌زبان به مجموعه‌ای ناقص از اطلاعاتی پاره پاره از یک تفکر تبدیل نموده است و به همین دلیل فیلم در جهان غیر انگلیسی زبان چندان مورد استقبال قرار نگرفت.
